1. Năm 1990: Bộ giao thông nhận định sân bay Tân Sơn Nhất sẽ quá tải

Cuối thập niên 1990, tốc độ phát triển kinh tế của khu vực phía Nam diễn ra mạnh mẽ. TP.HCM trở thành trung tâm công nghiệp – tài chính – thương mại lớn nhất cả nước. Lượng khách hàng không tăng liên tục trung bình 12–15% mỗi năm, vượt xa các dự báo trong giai đoạn đầu đổi mới.

Cảng hàng không Tân Sơn Nhất thời điểm đó chỉ có 1 nhà ga nhỏ và một đường băng được đầu tư từ những năm 1960. Công suất thiết kế chỉ khoảng 5–7 triệu khách/năm, trong khi lượng khách thực tế đã tiệm cận 8–9 triệu khách (giai đoạn 1996–1999).
Điều này đặt ra câu hỏi lớn cho Bộ Giao thông Vận tải:

→ Việt Nam phải làm gì khi cửa ngõ hàng không lớn nhất phía Nam không thể mở rộng thêm?

2. Vì sao không thể mở rộng Tân Sơn Nhất?

Trong các cuộc họp chiến lược của Bộ GTVT và Cục Hàng không (khoảng 1997–2000), nhiều báo cáo phân tích được thực hiện. Các rào cản chủ yếu gồm:

2.1. Không gian hạn chế

Tân Sơn Nhất bị bao quanh bởi khu dân cư đông đúc của quận Tân Bình – Gò Vấp – Phú Nhuận. Các phương án mở rộng về hướng Bắc hoặc Tây đều không khả thi vì:

• Chi phí giải tỏa cực lớn
• Ảnh hưởng tới hàng chục nghìn hộ dân
• Rủi ro ô nhiễm tiếng ồn vượt tiêu chuẩn

2.2. An toàn khai thác lâu dài

Một sân bay quốc tế trung chuyển phải có ít nhất 2 đường băng độc lập cách nhau 1.000–1.700m, nhưng Tân Sơn Nhất không đủ diện tích để đạt tiêu chuẩn ICAO.

2.3. Áp lực đô thị hóa

TP.HCM lúc đó đã vượt 5 triệu dân, tốc độ đô thị hóa nhanh khiến việc “mở rộng sân bay trong lòng đô thị” trở nên không thực tế.

Kết luận của Bộ GTVT thời điểm cuối những năm 1990 là:

“Tân Sơn Nhất chỉ có thể là sân bay quá độ. Việt Nam cần một sân bay cửa ngõ quốc tế ở vị trí hoàn toàn mới.”

3. Tìm vị trí phù hợp: Long Thành nổi lên như lựa chọn số 1

Trong năm 1997–1999, Bộ GTVT và Cục Hàng không khảo sát nhiều vị trí khác nhau ở vùng Đông Nam Bộ, như:

• Bình Dương
• Củ Chi
• Nhơn Trạch
• Long Thành
• Bà Rịa – Vũng Tàu

Sau khi đánh giá 30+ tiêu chí theo ICAO, Long Thành nổi bật lên nhờ:

3.1. Quỹ đất rộng 5.000 ha – địa hình bằng phẳng

Khu vực Long An cũ – Lộc An – Bình Sơn có địa chất ổn định, thuận lợi cho đường băng dài và các công trình phụ trợ.

3.2. Cách TP.HCM ~40 km – phù hợp cho sân bay trung chuyển

Khoảng cách lý tưởng theo tiêu chuẩn phát triển đô thị vệ tinh (không quá xa, nhưng đủ tách biệt).

3.3. Nằm tại vị trí giao thoa giao thông chiến lược

Long Thành được đánh giá có tiềm năng kết nối với:

• Quốc lộ 51
• Cao tốc TP.HCM – Long Thành – Dầu Giây (khi đó đang đề xuất)
• Cao tốc Biên Hòa – Vũng Tàu
• Tuyến đường sắt Thủ Thiêm – Long Thành (trong quy hoạch 1990s)

Đáp ứng yêu cầu cho một trung tâm logistics – vận tải hàng không hiện đại.

4. Các báo cáo đầu tiên về “sân bay mới cho TP.HCM”

Trong giai đoạn 1998–2000, hàng loạt cuộc họp giữa Bộ GTVT, Bộ KHĐT và Cục Hàng không đã được tổ chức. Một số nội dung quan trọng:

4.1. Khung phân tích tiền khả thi

• Dự báo nhu cầu đến 2020: 30–40 triệu khách/năm
• Mục tiêu: Việt Nam cần một mega-airport quy mô khu vực
• Tân Sơn Nhất không đáp ứng được tiêu chí tăng trưởng giai đoạn dài

4.2. Đề xuất nghiên cứu vị trí Long Thành

Cục Hàng không bắt đầu dùng thuật ngữ:
“Sân bay cửa ngõ quốc tế Long Thành – phương án thay thế Tân Sơn Nhất trong tương lai.”

Đây là lần đầu tiên cái tên Long Thành xuất hiện trong văn bản quốc gia. Báo Đồng Nai

5. Vì sao giai đoạn 1996–2000 được xem là lúc “khai sinh ý tưởng”?

Dù chưa có quyết định chính thức trong giai đoạn này, nhưng 4 yếu tố nền tảng đã được xác lập:

1. Xác định Tân Sơn Nhất sẽ quá tải
2. Kết luận phải xây sân bay hoàn toàn mới
3. Khảo sát và lựa chọn Long Thành làm vị trí phù hợp nhất
4. Đưa ý tưởng vào nghiên cứu chiến lược của ngành hàng không

Đây là lý do mà hầu hết tài liệu quy hoạch Việt Nam đều coi 1996–2000 là giai đoạn khởi nguồn ý tưởng về sân bay Long Thành.

6. Kết luận – Chìa khóa mở ra cuộc hành trình 25 năm

Ý tưởng “sân bay quốc tế Long Thành” xuất hiện không phải ngẫu nhiên, mà là kết quả của hàng loạt nghiên cứu chiến lược trong bối cảnh:

• TP.HCM phát triển nhanh
• Nhu cầu hàng không bùng nổ
• Tân Sơn Nhất không thể mở rộng
• Long Thành hội tụ đủ điều kiện để trở thành “sân bay cửa ngõ mới”

Giai đoạn 1996–2000 chính là viên gạch đầu tiên đặt nền móng cho một trong những dự án quan trọng nhất trong lịch sử hạ tầng Việt Nam.

❓ FAQ – Giải đáp thắc mắc về giai đoạn 1996–2000

1. Ý tưởng sân bay Long Thành xuất hiện lần đầu khi nào?

Khoảng giai đoạn 1996–2000, khi Bộ GTVT đánh giá Tân Sơn Nhất sẽ quá tải.

2. Tại sao Long Thành được chọn?

Do có quỹ đất 5.000 ha, vị trí trung tâm khu Đông Nam Bộ và điều kiện địa hình – giao thông thuận lợi.

3. Khi nào Long Thành xuất hiện trong văn bản quy hoạch?

Từ đầu những năm 2000, khi Cục Hàng không hoàn thiện các báo cáo tiền khả thi.